राज्यशास्त्र सराव पेपर 343

आपली घटनसभा पूर्ण सार्वभौम कधी झाली?

राष्ट्रध्वज आणि राष्ट्रगीत घटनासभेने अनुक्रमे कधी संमत केले ?

पुढील विधाने वाचून पूर्ण बरोबर असलेली विधाने निवडा.
अ)घटनासभेच्या एकूण सदस्यांपैकी ११ ब्रिटिश प्रांतातून २९६ सदस्य निवडून दयावयाचे होते तर संस्थानिकांकडून ९३ सदस्य नामनिर्देशित करावयाचे होते.
ब) घटनासभेतील जागा ‘हिंदू, मुस्लीम आणि शीख’ या तीन महत्वाच्या समुदायामध्ये विभागल्या गेल्या होत्या.

घटनासभेच्या पहिल्या अधिवेशनात पुढीलपैकी काय घडले?
अ) सच्चिदानंद सिन्हा यांची हंगामी अध्यक्ष म्हणून निवड.
ब) डॉ. राजेंद्रप्रसाद आणि एच.सी मुखर्जी यांची अनुक्रमे अध्यक्ष आणि उपाध्यक्ष म्हणून निवड.
क) पंडित नेहरूंनी उद्दिष्टविषयक ठराव मांडला.

घटनासभेच्या पहिल्या बैठकीस (९ डिसेंबर १९४६) रोजी कोणकोणत्या देशाने घटनसभेस उद्देशून घटनानिर्मितीसाठी सदिच्छा संदेश (Good will Message) पाठविले होते.
अ) अमेरिका
ब) चीन
क) ऑस्ट्रेलिया

पुढील विधानांचा विचार करून योग्य पर्याय निवडा.
अ)घटनासभेच्या एकूण आठ बृहद / प्रमुख समिती (major committees) होत्या.
ब) संघ अधिकार समिती, राज्यांशी वाटाघाटीविषयक समिती व संघ घटना समिती या तिन्ही समितींचे अध्यक्ष जवाहरलाल नेहरू हे होते.
क)मूलभूत हक्क उपसमितीचे अध्यक्ष सरदार पटेल होते.

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ)मसुदा समितीची स्थापना स्वातंत्र्यानंतर करण्यात आली.
ब) मसुदा समितीमध्ये एकूण आठ सदस्य होते व त्यामध्ये एकही महिला सदस्य नव्हती.
क) मसुदा समितीमध्ये बी.एल. मित्तर यांच्या आजारीपणामुळे टी.टी.कृष्णमचारी यांची नियुक्ती करण्यात आली.
ड) मसुदा समितीमध्ये डी.पी.खेतान यांच्या मृत्यूमुळे एन. माधवराव यांची नियुक्ती करण्यात आली.

उद्दिष्टविषयक ठरावामध्ये पुढीलपैकी कोणकोणत्या बाबींचा समावेश होता
अ)भारतात समाविष्ट होणाऱ्या सर्व भूप्रदेशांचा मिळून एक राज्यांचा संघ बनेल.
ब) भारत एक सार्वभौम व प्रजासत्ताक राज्य असेल.
क) भारतामध्ये समाविष्ठ होणाऱ्या भूप्रदेशास स्वायत्तताअसेल. तसेच शेष अधिकार राज्यांना प्राप्त होतील.
ड) सार्वभौम व स्वतंत्र भारताची सर्व अधिकारिता जनतेमध्ये निहित असेल.

भारत स्वातंत्र्य कायदा, १९४७ नुसार घटनासभेमध्ये पुढीलपैकी कोणकोणते बदल झाले ?
अ) आपली घटनासभा पूर्ण सार्वभौम बनली.
ब) घटनासभा एक कायदेमंडळ म्हणूनही कार्य करू लागली.
क) घटनासभेची एकूण सदस्यसंख्या ३८९ वरून २९९ पर्यंत कमी झाली. त्यामध्ये संस्थानिकाकडून नामनिर्देशित सदस्य संख्या ७३ पर्यंत कमी झाली.

घटनेचा अंतिम कच्चा मसुदा घटनासभेमध्ये पुढीलपैकी कोणी मांडला.

घटना अंमलबजावणी सुरू झाल्यानंतर लगेच पुढीलपैकी कोणते कायदे रद्द झाले.
अ) भारत स्वातंत्र कायदा, १९४७
ब) भारत सरकार कायदा, १९३५
क)प्रिव्ही कॉन्सिल अधिकारक्षेत्र रद्दबातल कायदा, १९४९

घटना अंमलबजावणीपूर्वी, २६ नोव्हेंबर १९४९ ला कोणकोणत्या कलमांची अंमलबजावणी सुरू झाली होती.
अ) कलम ५ ते ९ ब) कलम ६०
क) कलम ३२४ ड) कलम ३६६, ३६७
ई) कलम ३६८ व ३६९

स्वातंत्र्यानंतर घटनासभेमधील ब्रिटिश प्रांतासाठी मिळालेल्या जागा व संबंधित प्रांत यांच्या जोड्या लावा.

प्रांत जागा
अ) मद्रास i) ४९
ब) बॉम्बे ii) २१
क) संयुक्त प्रांत iii) १९
ड) पश्चिम बंगाल iv) ५५

घटनासभेचे पहिले अधिवेशन कोणत्या काळात पार पडले.

पुढील विधानांचा विचार करून योग्य पर्याय निवडा.
अ)घटनासभेचे एकूण ११ अधिवेशने पार पडली.
ब) शेवटचे अधिवेशन २६ नोव्हेंबर १९४९ ते २४ जानेवारी १९५० पर्यंत चालले.
क) घटनासभेच्या पहिल्या अधिवेशनात उद्दिष्टविषयक ठराव मांडण्यात आला.

घटनासभा म्हणजेच काँग्रेस आणि काँग्रेस म्हणजेच भारत अशी टिका घटनासभेबाबत कोणी केली.

माउंटबॅटन प्लॅन संमत होण्यापूर्वी पुढीलपैकी कोणकोणत्या संस्थानांनी घटनासभेमध्ये भाग घेतला.
अ) बडोदा ब) पटियाला
क) रेवा ड) जयपूर
इ) उदयपूर ई) बिकानेर

पुढीलपैकी कोणकोणत्या पक्षाला घटनासभेत एकच जागा मिळाली होती ?
अ) कृषक प्रजापक्ष
ब) कम्युनिस्ट पक्ष
क) युनॅनिस्ट पार्टी
ड) शेड्युल्ड कास्ट फेडेरेशन
(इ) युनॅनिस्ट शेड्युल्ड

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ) स्वातंत्र्यानंतर घटनासभेत संस्थानिकांचे प्रतिनिधी वगळता अल्पसंख्यांकाना ३७ टक्के जागा देण्यात आल्या.
ब) घटनासमितीचे कामकाज पार पाडण्यासाठी जवळपास २२ समिती स्थापन केल्या होत्या.
क) घटना समितीची ११ अधिवेशने झाली त्यामध्ये प्रत्यक्ष कामकाजाचे जवळपास १६५ दिवस होते.

घटनासभेचे सचिव म्हणून कोणी कार्य केले?

घटनासभेचे कायदेविषयक सल्लागार सर बी. एन. राव यांच्याबदल पुढील विधानांचा विचार करा.
अ) ११ डिसेंबर १९४९ रोजी घटनासभेच्या सदस्यांनी सर बी. एन. राव यांची घटनासभेचे कायदेविषयक सल्लागार म्हणून निवड केली.
ब) भारतीय घटनेचा पहिला मूळ कच्चा मसुदा सर. बी. एन राव यांनीच बनविला होता.
क) सर बी.एन. राव यांची नंतर हेग येथील आंतरराष्ट्रीय न्यायालयात न्यायाधिश म्हणून नियुक्ती झाली होती.

पुढील विधाने वाचून पूर्ण बरोबर विधाने निवडा
अ)प्रत्येक लोकशाही राज्यव्यवस्था ही प्रजासत्ताक असते.
ब) भारताने न्याय, स्वातंत्र्य, समता बंधुता ही तत्वे फ्रान्सच्या घटनेवरून घेतली आहेत.
क) अध्यक्षीय लोकशाही हा प्रातिनिधिक लोकशाहीचाच एक प्रकार आहे.

विधान अ) भारताचा राष्ट्रपती निर्वाचित असतो.
विधान ब) भारत एक प्रजासत्ताक राज्यव्यवस्था आहे.

भारतीय घटनेने आपल्याला सामाजिक, आर्थिक, राजकीय न्याय प्रस्थापित करून दिला आहे. तर राजकीय न्याय यामध्ये कशाचा समावेश होतो ?
अ) धर्म, जात, वंश इ. आधारावर भेदभाव न करता सर्वांना समान वागणूक देणे.
ब) राजकीय पदे सर्वांसाठी खुले असणे.
क) मतदान करण्याचा हक्क असणे.

सामाजिक आणि आर्थिक लोकशाही प्रस्थापित झाल्याशिवाय राजकीय लोकशाही प्रस्थापित होऊ शकत ‘नाही’ असे मत पुढीलपैकी कोणी आणि कधी मांडले ?

पुढील विधानांचा विचार करून योग्य पर्याय निवडा.
अ) अध्यक्षीय पद्धत ही शासनाची कमी स्थिरता पण जास्त जबाबदारीची शासनव्यवस्था निर्माण करते.
ब) याउलट संसदीय शासनपद्धत मात्र शासनाची जास्त स्थिरता (more stability) निर्माण करते.

भारताने ब्रिटिश संसदीय शासनपद्धतीवर आधारित संसदीय शासनव्यवस्थेचा स्वीकार केला आहे. परंतू भारताची संसदीय शासनव्यवस्था ब्रिटनच्या शासनव्यवस्थेपेक्षा काही प्रमाणात वेगळी आहे तर पुढीलपैकी कोणकोणत्या बाबतीत भारताची शासनव्यवस्था वेगळी आहे ?
अ) भारताचा पंतप्रधान कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य असू शकतो.
ब) भारतात मंत्रीपदी नियुक्ती होण्यासाठी कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य नसला तरी चालू शकते.
क)भारतीय संसद ब्रिटिश संसदेसारखी सार्वभौम नाही.
ड) भारतामध्ये मंत्र्यांना कायदेशीर जबाबदारी आहे.

पुढीलपैकी कोणते पंतप्रधान राज्यसभा सदस्य असताना पंतप्रधान पदावर नियुक्त झाले होते?
अ) इंदिरा गांधी
ब) देवेगौडा
क) मनमोहन सिंग
ड) राजीव गांधी

पुढीलपैकी कोणते वैशिष्ठ्य संघराज्यीय शासनपद्धतीमध्ये असणे आवश्यक आहे ?
अ) लवचिक घटना ब) लिखित घटना
क) द्विगृही संसद ड) स्वतंत्र न्यायव्यवस्था
इ) अखिल भारतीय सेवा

पुढीलपैकी कोणत्या खटल्यात संघराज्यवाद हे भारतीय घटनेच्या मूलभूत सिद्धांताचा (Basic Structure) भाग आहे असे सांगितले गेले?

इंडियन कॉन्स्टीट्युशन द कॉर्नर स्टोन ऑफ ए ‘नेशन’ हा ग्रंथ पुढीलपैकी कोणाचा आहे?

भारतीय संघराज्य एक ‘सहकारी संघराज्य’ (Co-operative Federalism) आहे असे कोणी म्हटले आहे ?

भारतीय संघराज्य हे वाटाघाटीचे संघराज्य आहे (Bargaining federalism) असे वर्णन कोणी केले ?

मूळ घटनेत एकूण आठ परिशिष्ठे होती. ९वे, १०वे, ११वे आणि १२वे परिशिष्ठ अनुक्रमे कोणत्या वर्षी झालेल्या घटनादुरूस्तीने समाविष्ठ करण्यात आली?

आतापर्यंत किती घटनादुरूस्त्याद्वारे घटनेत नवीन भाग समाविष्ठ केले आहेत ?

कायदेमंडळामध्ये असलेल्या अनुसुचित जाती व जमातींच्या राजकीय आरक्षणासंबंधीच्या तरतुदी घटनेच्या पुढीलपैकी कोणत्या भागात आहेत ?

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ) आठव्या परिशिष्टामध्ये मूळत: एकुण १३ भाषांचा समावेश होता.
ब) सातव्या परिशिष्ठामध्ये बदल करण्यासाठी संसदेचे विशेष बहुमत तसेच किमान अर्ध्या राज्यांच्या संमती या पद्धतीची आवश्यकता असते.
क) दहावे परिशिष्ठ ८५ व्या घटनादुरुस्तीने समाविष्ठ करण्यात आले.

आठव्या परिशिष्ठात मैथिली ही भाषा कोणत्या घटनादुरुस्तीने समाविष्ठ करण्यात आली ?

११ व्या व १२ व्या परिशिष्ठात ग्रामीण व शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थाविषयक विषयांची यादी दिली आहे. या परिशिष्ठात अनुक्रमे किती विषय आहेत ?

पुढे भारतीय घटनेतील काही तरतुदी व त्या तरतुदी कोणत्या देशाच्या घटनेवरून घेतल्या आहेत यासंबंधी जोड्या दिल्या आहेत त्यापैकी योग्य जोड्या ओळखा.
अ)राज्यपालाची नियुक्ती : कॅनडा
ब) राज्यसभा सदस्यांचे नामनिर्देशन : आर्यलंड
क) संयुक्त बैठक : ऑस्ट्रेलिया
ड) उपराष्ट्रपतीचे पद : अमेरिका

— या तारखेपासुन भारत एक सार्वभौम, समाजवादी, धर्मनिरपेक्ष, लोकशाही, गणराज्य आहे असे भारतीय राज्यघटनेने घोषित केले.

सामाजिक आर्थिक, आणि राजकीय न्याय ही तत्त्वे राज्यघटनेतील सरनाम्यात कोठून घेतलेली आहे ?

सरनाम्यातील स्वातंत्र्य, समता आणि बंधूत्व हे आदर्श कोठून घेण्यात आलेले आहे ?

राज्य आणि अल्पसंख्याक’ नावाचे निवेदन घटना समितीला कोणी सोपवले ?

जगातील सर्वात मोठे लिखित व सर्वाधिक व्यापक संविधान कोणत्या देशाचे आहे ?

भारतीय संविधान कसे आहे ?

भारतीय संविधानावर सर्वाधिक प्रभाव पडला ?

भारतीय संविधानामध्ये ‘संघराज्य’ या शब्दाऐवजी कोणता शब्द वापरला आहे ?

खालीलपैकी कोणते वशिष्टये भारतीय व अमेरिकन संविधानात एकसमान आहे ?

भारतीय संविधानाबद्दल म्हटले जाते की, भारतीय संविधान हे –