नाम व नामाचे प्रकार | Full Information

नाम व नामाचे प्रकार (मराठी व्याकरणातील सविस्तर माहिती)

नाम हा मराठी व्याकरणातील महत्त्वाचा घटक आहे. भाषेतील वाक्यरचनांमध्ये कोणत्याही वस्तू, व्यक्ती, जागा किंवा भावना ओळखण्यासाठी “नाम” म्हणजेच नावे वापरली जातात. नामांचा योग्य वापर समजून घेणे हे व्याकरणाच्या दृष्टीने अत्यावश्यक आहे. आज आपण “नाम” आणि त्याचे विविध प्रकार सविस्तरपणे समजून घेणार आहोत.

नाम म्हणजे काय? (nam in marathi)

भाषेतील त्या शब्दाला “नाम” म्हणतात, ज्याचा वापर एखादी वस्तू, व्यक्ती, जागा किंवा संकल्पना ओळखण्यासाठी केला जातो. प्रत्यक्षात असलेल्या वस्तू किंवा आपल्या कल्पनेने जाणवलेल्या गोष्टींना दिलेले नाव म्हणजेच “नाम”. उदाहरणार्थ, टेबल, पेन, घर, देव ही सर्व नावे म्हणजे नाम होत. यातील काही नामे प्रत्यक्ष वस्तूंसाठी आहेत, तर काही संकल्पना किंवा भावनेचे प्रतीक आहेत.

नामाच्या काही उदाहरणांचा वापर:
– प्रत्यक्ष नाम: टेबल, पेन, पुस्तक
– संकल्पनात्मक नाम: सत्य, धर्म, प्रेम, मरण

नामाचे प्रकार (namache prakar in marathi):

नामाचे एकूण किती प्रकार आहेत?

नामांचे तीन मुख्य प्रकार आहेत:
1. सामान्य नाम (Common Noun)
2. विशेष नाम (Proper Noun)
3. भाववाचक नाम (Abstract Noun)

1. सामान्य नाम (Common Noun):
सामान्य नाम हे एखाद्या जातीच्या सर्व व्यक्ती, वस्तू किंवा स्थळांसाठी वापरले जाते. यातील नामे विशिष्ट नाहीत, ती एका गटातील सर्वांसाठी समान असतात.

उदाहरणार्थ:
– मुलगा: हे नाव कोणत्याही मुलासाठी वापरले जाऊ शकते.
– मुलगी: याचा उपयोग कोणत्याही मुलीसाठी होऊ शकतो.
– शाळा: कोणतीही शाळा असो, ती ‘शाळा’ म्हणून ओळखली जाते.

यावरून आपण समजू शकतो की, सामान्य नाम हे ज्या वस्तू, व्यक्ती किंवा ठिकाणाचे वर्णन करते, ते एकसारखे असतात. सामान्य नामाचे विविध उदाहरणे आणि त्यांचा उपयोग पुढीलप्रमाणे आहेत:

सामान्य नामे:
– वस्तू: टेबल, खुर्ची, पेन, पुस्तक
– व्यक्ती: मुलगा, मुलगी, शिक्षक, विद्यार्थी
– ठिकाण: शाळा, बाजार, घर, शहर
– प्राणी: सिंह, वाघ, कुत्रा, मांजर
– निसर्ग घटक: पर्वत, नदी, समुद्र

 सामान्य नामाचे उदाहरणे:
– मुलगा हे शब्द कोणत्याही मुलाला सूचित करते, पण “स्वाधीन” हे विशेष नाव एका विशिष्ट मुलासाठीच वापरले जाते.
– शाळा म्हणजे कोणतीही शाळा, पण “सावित्रीबाई फुले शाळा” हे विशेष नाव एक विशिष्ट शाळेसाठी आहे.

सामान्य नामाचा वापर वाक्यात:
– मुलांनी खेळायला मैदानात गेले.
– गाडी रस्त्यावर उभी होती.
– शाळेत नवीन पुस्तक मिळाले.

2. विशेष नाम (Proper Noun):
विशेष नाम हे एखाद्या विशिष्ट व्यक्ती, वस्तू, प्राणी किंवा ठिकाणाचे नाव आहे. विशेष नामाच्या वापराने एकच विशिष्ट वस्तू, व्यक्ती किंवा ठिकाणाचा निर्देश होतो. उदा., राम, मुंबई, हिमालय, गंगा इत्यादी.

विशेष नाम हे विशिष्ट नाव म्हणून ओळखले जाते. ज्या वस्तूचा किंवा व्यक्तीचा उल्लेख करताना तिचे एकच विशिष्ट नाव वापरले जाते, त्याला विशेष नाम (nam in marathi)म्हणतात.

उदाहरणे:
– व्यक्ती: सचिन तेंडुलकर, राणी लक्ष्मीबाई, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
– ठिकाण: पुणे, मुंबई, दिल्ली, कोल्हापूर
– प्राणी: शेरू (कोणत्याही कुत्र्याचे विशिष्ट नाव), चिंपू (मांजर)
– वस्तू: गंगा नदी, सह्याद्री पर्वत, ताजमहाल

विशेष नाम हे नेहमी मोठ्या अक्षराने सुरु होते कारण ते एखाद्या विशिष्ट गोष्टीचा उल्लेख करते.

विशेष नामाचे उदाहरणे:
– राम हे एक विशिष्ट व्यक्तीचे नाव आहे. “मुलगा” हा सामान्य नाम आहे, पण “राम” हे त्याच मुलाचे विशेष नाव आहे.
– हिमालय हा विशिष्ट पर्वताचा नाव आहे, जेव्हा की “पर्वत” हे सामान्य नाम आहे.

विशेष नामाचा वापर वाक्यात:
– राम आणि लक्ष्मण वनवासात गेले.
– मुंबई हे महाराष्ट्रातील एक प्रमुख शहर आहे.
– गंगा नदी भारताच्या उत्तर भागातून वाहते.

3. भाववाचक नाम (Abstract Noun):

भाववाचक नाम कसे ओळखावे?
भाववाचक नाम हे एखाद्या गुण, भावना किंवा स्थितीचे नाव असते. या प्रकारच्या नामातून एखादी वस्तू दिसून येत नाही, परंतु तिचा गुणधर्म किंवा भावना व्यक्त होते. याचा वापर करून आपण एखाद्या गोष्टीच्या गुणाचा किंवा भावनेचा उल्लेख करू शकतो.

उदाहरणे:
– भावना: आनंद, दु:ख, प्रेम, तिरस्कार
– गुणधर्म: धैर्य, शौर्य, उदारता, स्वाभिमान
– स्थिती: बाल्य, तारुण्य, वार्धक्य

भाववाचक नाम हे नेहमी मानसिक किंवा संकल्पनात्मक असते. यातील नामातून कोणत्याही ठोस वस्तूचे अस्तित्व दिसत नाही, तर ती एखादी भावना किंवा गुणधर्म सूचित करते.

भाववाचक नामाचे उदाहरणे:
– आनंद: हा एक भाववाचक नाम आहे, कारण आनंद हे एक मानसिक अनुभव आहे.
– धैर्य: धैर्य हा एक गुणधर्म आहे, ज्यामुळे व्यक्तीची ताकद किंवा मानसिक क्षमता व्यक्त होते.

भाववाचक नामाचा वापर वाक्यात:
– त्याच्या धैर्यामुळे त्याने यश मिळवले.
– माणसाच्या आनंदाचा किंमत पैशात मोजता येत नाही.
– प्रेम आणि तिरस्कार या दोन विरुद्ध भावना आहेत.

भाववाचक नाम कसे तयार होते:
भाववाचक नाम तयार करण्यासाठी काही सामान्यनामे किंवा विशेषनामांना प्रत्यय जोडले जातात. उदा.:
– शहाणा + पण = शहाणपण
– सुंदर + य = सौंदर्य
– गुलाम + गिरी = गुलामगिरी

नामाचे कार्य करणारे इतर शब्द:
मराठी व्याकरणात नामांचे कार्य निश्चित करणारे काही नियम आहेत. काहीवेळा विशेष नाम सामान्य नामासारखे वापरले जाते आणि काहीवेळा सामान्य नाम विशेष नामाचे कार्य करते. हे नियम समजणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

काही महत्त्वाचे नियम:
1. सामान्य नाम विशेष नामाचे कार्य करते:
– उदा. “आत्ताच मी नगरहून आलो.” येथे “नगर” हे सामान्य नाम आहे, पण ते विशेष नामासारखे वापरले आहे.

2. विशेष नाम सामान्य नामाचे कार्य करते:
– उदा. “तुमचा मुलगा कुंभकर्णच दिसतो.” येथे “कुंभकर्ण” हे विशेष नाम असून, ते सामान्य नामासारखे वापरले आहे.

3. भाववाचक नाम विशेष नामाचे कार्य करते:
– उदा. “विश्वास परीक्षेत उत्तीर्ण झाला.” येथे “विश्वास” हे भाववाचक नाम आहे, पण ते विशेष नामासारखे वापरले गेले आहे.

निष्कर्ष:
नाम आणि त्याचे प्रकार मराठी व्याकरणाच्या अभ्यासात अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. नामांच्या योग्य वापराने आपण वाक्यरचनेत स्पष्टता आणि अचूकता आणू शकतो. सामान्य नाम, विशेष नाम आणि भाववाचक नाम यांचा अभ्यास करून आपण भाषेतील नावांचा योग्य प्रकारे उपयोग करू शकतो.

माहिती आवडल्यास आपल्या मित्रांना नक्की शेअर करा

---

हे  सुद्धा वाचा :- 

• 1) वर्णमाला व त्याचे प्रकार

• 2) मराठी व्याकरण – अक्षर

• 3) मराठी व्याकरण – मराठी वर्णमाला (स्वर / स्वरादी /व्यंजन ) संपूर्ण माहिती

• 4) मराठी व्याकरण – भाषेची ओळख

• 5) नाम व त्याचे प्रकार

• 6) सर्वनाम व त्याचे प्रकार

• 7) संधी व त्याचे प्रकार

• 8) विभक्ती व त्याचे प्रकार

• 9) शब्दसिद्धी व त्याचे प्रकार

• 10) शब्दांच्या शक्ती

– मराठी व्याकरणातील नाम
– सामान्य नाम आणि उदाहरणे
– विशेष नाम कसे ओळखावे
– भाववाचक नामाची उदाहरणे
– मराठी व्याकरणात नाम